کبد چرب؛ از علائم تا درمان و باورهای اشتباهی که باید اصلاح گردد - گردش در ترکیه

کبد چرب یا Fatty Liver Disease به حالتی گفته می گردد که اندازه زیادی چربی در سلول های کبد انباشته می گردد. این شرایط اگر زود تشخیص داده گردد، قابل برگشت است؛ اما اگر نادیده گرفته گردد، ممکن است به التهاب کبدی، سیروز (Cirrhosis) و حتی نارسایی کامل کبد منجر گردد. برخی از دلایل بروز آن شامل چاقی، دیابت نوع 2، کلسترول بالا، مصرف الکل یا حتی مصرف برخی داروهاست.

بیماری نقل می کرد که پزشکش به او گفته بود: کبد چرب بیشتر از هر چیزی به سبک زندگی ات مربوط است، نه فقط به وزن یا ظاهر. این حرف به او یاری کرد تا با اصلاح تغذیه و افزایش فعالیت بدنی، شرایط کبدش را بهبود بخشد. گاهی فقط با چند تغییر کوچک، می توان از روند پیشرفت این بیماری جلوگیری کرد. اما پیش از هر اقدامی، شناخت صحیح این بیماری لازم است.

بسیاری از مردم هنوز نمی دانند که کبد چرب انواع مختلفی دارد و حتی بدون مصرف الکل هم ممکن است به آن مبتلا شوند. این باور اشتباه که فقط الکل باعث آسیب به کبد می گردد، باعث می گردد بسیاری از بیماران دیر متوجه شرایط شان شوند. بعلاوه افراد زیادی نمی دانند که این بیماری دارای درجه بندی یا همان گرید است و بسته به شدت چربی در بافت کبد، شرایط متفاوتی دارد. در واقع، آگاهی از گرید بیماری و اندازه درگیری کبد به پزشک یاری می نماید تا تصمیم بهتری برای درمان بگیرد. برخی از افراد وقتی با واژه گرید 1 یا گرید 2 روبرو می شوند، فکر می نمایند همه چیز تمام شده؛ اما این طور نیست. دانستن تفاوت ها، خطرها و راه های درمان، نخستین گام برای روبروه مؤثر با این بیماری ست. حالا وقت آن است که با نگاه دقیق تری به دنیای پنهان کبد چرب وارد شویم.

1- کبد چرب چیست و چرا در بدن شکل می گیرد؟

کبد چرب بیماری ای است که در آن چربی به صورت غیرعادی در سلول های کبدی تجمع پیدا می نماید و عملکرد طبیعی کبد را مختل می سازد. این چربی ها معمولاً از نوع تری گلیسرید (Triglyceride) هستند و در حالت عادی نیز در بدن وجود دارند، اما وقتی اندازه آن ها از حد مجاز فراتر رود، مشکل ساز می شوند. این بیماری می تواند بدون علائم ظاهر گردد و به همین علت بیماری خاموش نامیده می گردد. دلایل زیادی برای بروز کبد چرب وجود دارد، از جمله تغذیه نامناسب، کم تحرکی، چاقی، مقاومت به انسولین و مصرف نوشیدنی های الکلی. برخی داروها نیز می توانند زمینه ساز تجمع چربی در کبد باشند. حتی افراد لاغر هم اگر رژیم پرقند یا پرچرب داشته باشند، در خطر ابتلا هستند. دو نوع اصلی کبد چرب شامل نوع الکلی (AFLD) و نوع غیرالکلی (NAFLD) است. نوع غیرالکلی بسیار شایع تر است و به ویژه در جوامع شهری بیشتر دیده می گردد. در صورت عدم درمان، این چربی می تواند به التهاب و آسیب سلول های کبدی منجر گردد. تشخیص زودهنگام نقش بسیار مهمی در جلوگیری از پیشرفت بیماری دارد.

2- علائم کبد چرب؛ چرا بیشتر افراد متوجه نمی شوند؟

یکی از چالش برانگیزترین ویژگی های کبد چرب، نداشتن علائم واضح در مراحل اولیه است. اغلب بیماران تنها در آزمایش های دوره ای یا سونوگرافی اتفاقی متوجه شرایط خود می شوند. در مراحل پیشرفته تر ممکن است فرد دچار خستگی مزمن، احساس سنگینی در ناحیه بالای شکم، یا حتی درد مبهم در سمت راست شکم گردد. برخی بیماران نیز از کاهش اشتها، تهوع یا کاهش وزن بی علت شکایت دارند. یکی دیگر از نشانه ها ممکن است افزایش ناگهانی چربی خون یا قند خون در آزمایش ها باشد. در موارد شدید، زردی پوست و چشم ها یا تورم پاها می تواند رخ دهد که نشان دهنده آسیب پیشرفته به کبد است. اما در بیشتر موارد، کبد چرب بدون هیچ نشانه ظاهری پیشرفت می نماید. به همین علت پزشکان توصیه می نمایند افراد در معرض خطر مانند افراد چاق یا دیابتی، هر سال آزمایش کبد انجام دهند. آنالیز آنزیم های کبدی در آزمایش خون می تواند یکی از سرنخ های اولیه برای تشخیص باشد. بی توجهی به علائم مبهم می تواند منجر به پیشرفت بدون بازگشت بیماری گردد.

3- کبد چرب چگونه تشخیص داده می گردد؟

تشخیص کبد چرب معمولاً با آنالیز سابقه بیمار، معاینه بالینی و انجام آزمایش های تکمیلی صورت می گیرد. در اولین مرحله، پزشک از علائم، سبک زندگی، رژیم غذایی و سابقه پزشکی فرد سؤال می نماید. سپس آزمایش خون برای آنالیز آنزیم های کبدی مانند ALT و AST انجام می گردد که در موارد التهاب یا آسیب بالا می روند. سونوگرافی یکی از رایج ترین و در دسترس ترین روش ها برای مشاهده اندازه چربی در کبد است. در برخی موارد، پزشک از روش های پیشرفته تری مانند Fibroscan (فیبرو اسکن) یا MRI برای ارزیابی دقیق تر استفاده می نماید. این ابزارها یاری می نمایند تا شدت فیبروز یا زخم های احتمالی در کبد سنجیده گردد. در موارد مشکوک یا پیچیده، ممکن است بیوپسی کبد (Liver Biopsy) تجویز گردد تا نمونه بافتی از کبد آنالیز گردد. آزمایشات تصویربرداری و خون در کنار هم تصویر کاملی از شرایط کبد ارائه می دهند. تشخیص زودهنگام کبد چرب فرصت طلایی برای درمان مؤثر فراهم می نماید. اگر این تشخیص به موقع صورت گیرد، اغلب می توان از پیشرفت بیماری جلوگیری کرد.

4- درجه بندی یا گریدهای کبد چرب چه معنایی دارند؟

کبد چرب براساس اندازه چربی ذخیره شده در بافت کبد به گریدهای مختلف تقسیم می گردد که به پزشک یاری می نماید شدت بیماری را تشخیص دهد. گرید 1 یا درجه خفیف، حالتی ست که تنها درصد کمی از سلول های کبدی دارای چربی هستند و معمولاً بدون علامت است. گرید 2 یا میانه، چربی بیشتری دارد و احتمال التهاب خفیف هم در آن وجود دارد. گرید 3 یا شدید، به مرحله ای می رسد که التهاب، زخم و آسیب سلولی در آن مشهود است. در این گرید خطر پیشرفت به سمت فیبروز (Fibrosis) و سیروز (Cirrhosis) بالاست. تشخیص گریدها معمولاً به وسیله سونوگرافی و روش هایی مانند فیبرو اسکن انجام می گردد. بسیاری از بیماران از شنیدن گرید 2 یا 3 دچار وحشت می شوند، اما اگر درمان به موقع آغاز گردد، حتی گریدهای بالا هم قابل بهبودند. گرید فقط یک شاخص هشدار است، نه حکم قطعی آینده بیماری. در کنار گرید، سایر فاکتورهایی مانند التهاب و اندازه سفتی کبد نیز در تصمیم گیری درمانی نقش دارند. اطلاع دقیق از گرید یاری می نماید روند درمان بهتر مدیریت گردد.

5- کبد چرب چه زمانی به نارسایی کبد منجر می گردد؟

اگر کبد چرب در مراحل اولیه شناسایی و درمان نگردد، ممکن است به التهاب مزمن و در نهایت نارسایی کبدی بینجامد. در ابتدا، چربی تنها در سلول های کبدی انباشته می گردد و هنوز آسیبی جدی به بافت وارد نشده است. اما با گذشت زمان، این چربی ها باعث التهاب، تخریب سلولی و تشکیل بافت های فیبروز می شوند. در این مرحله، عملکرد کبد به تدریج افت می نماید و توانایی آن در تصفیه خون، فراوری پروتئین ها و ذخیره مواد مغذی کاهش می یابد. با پیشرفت بیماری به سمت سیروز، ساختار کبد تغییر می نماید و زخم های گسترده ایجاد می گردد. در نهایت، کبد وارد مرحله نارسایی می گردد که در آن دیگر قادر به انجام وظایف حیاتی خود نیست. علائمی مانند زردی، ورم شکم، خونریزی گوارشی و اختلالات هوشی نشانه های هشداردهنده اند. در این مرحله درمان تنها شامل پیوند کبد (Liver Transplant) خواهد بود. پیشگیری از رسیدن به این نقطه، تنها با پیگیری منظم و درمان زودهنگام ممکن است. نارسایی کبدی سرانجام یک مسیر نادیده گرفته شده است، نه اتفاقی ناگهانی.

6- روش های درمان دارویی کبد چرب و جایگاه آن ها در درمان

درمان دارویی کبد چرب در حال حاضر بیشتر به بهبود علائم و کاهش عوامل خطر متمرکز است تا حذف مستقیم چربی از کبد. تا به امروز هیچ داروی قطعی و اختصاصی با تأیید جهانی برای درمان قطعی کبد چرب عرضه نشده است.

با این حال برخی داروها مانند متفورمین (Metformin) برای بیماران دیابتی، یا ویتامین E برای افراد بدون دیابت تجویز می گردد. داروهای کاهنده چربی خون مانند Statins نیز ممکن است در صورت وجود کلسترول بالا مفید باشند. در برخی موارد پزشک ممکن است از داروهای ضدالتهاب یا محافظ کبد مانند سیلی مارین (Silymarin) استفاده کند.

نقش داروها بیشتر حمایتی است و به تنهایی نمی توانند روند بیماری را متوقف نمایند. اثربخشی داروها معمولاً در کنار رژیم غذایی و ورزش منظم معنا پیدا می نماید. پژوهش های جدیدی در حال اجرا است که روی داروهای خاص با تأثیر مستقیم بر چربی کبد تمرکز دارند. اما در حال حاضر، درمان دارویی فقط بخشی از یک برنامه درمانی جامع برای کبد چرب محسوب می گردد.

7- درمان های غیردارویی و تأثیر سبک زندگی بر بهبود کبد چرب

مهم ترین بخش درمان کبد چرب، تغییر سبک زندگی و رفتارهای تغذیه ای است. کاهش وزن حتی به اندازه 5 تا 10 درصد می تواند به طرز چشمگیری چربی کبد را کاهش دهد. فعالیت بدنی منظم، مانند 30 دقیقه پیاده روی سریع روزانه، تأثیر مستقیمی بر کاهش چربی و بهبود عملکرد کبد دارد. کاهش مصرف قندهای ساده، نوشیدنی های شیرین، غذاهای سرخ کردنی و فست فودها از اصول اولیه درمان است. مصرف غذاهای حاوی فیبر، سبزیجات، میوه های تازه، غلات کامل و چربی های سالم مانند روغن زیتون توصیه می گردد. در افرادی که نوشیدنی های الکلی مصرف می نمایند، قطع کامل مصرف آن لازم است. خواب کافی، کنترل استرس و پرهیز از مصرف خودسرانه دارو نیز در درمان نقش مهمی دارند. حتی بدون دارو، با رعایت این نکات بسیاری از بیماران به بهبود چشمگیر می رسند. پایبندی به این سبک زندگی باید بلندمدت باشد، نه فقط برای چند هفته. تغییر سبک زندگی، اصلی ترین و پایدارترین درمان برای کبد چرب است.

8- اهمیت پیگیری منظم در کنترل کبد چرب

یکی از اشتباهات رایج این است که پس از تشخیص کبد چرب، بیمار درمان را آغاز می نماید اما پیگیری نمی نماید. پیگیری های منظم پزشکی برای ارزیابی پیشرفت درمان و پیشگیری از بدتر شدن بیماری بسیار حیاتی است. پزشک معمولاً هر 3 تا 6 ماه، آزمایش خون و در برخی موارد سونوگرافی یا فیبرو اسکن تجویز می نماید. این آنالیز ها نشان می دهند که آیا اندازه چربی، التهاب یا سفتی کبد در حال کاهش یا افزایش است. در صورت عدم بهبود، پزشک ممکن است رژیم دارویی یا تغذیه ای را اصلاح کند. بعلاوه در بیماران با ریسک بالا مانند دیابتی ها، پیگیری دقیق تر لازم است. پیگیری مداوم به بیمار انگیزه می دهد و روند درمان را علمی تر و کنترل شده تر می سازد. حتی اگر علائم مشخصی نداشته باشید، این پیگیری ها یاری می نماید شرایط کبد تحت نظارت باشد. کبد چرب بدون علامت است، اما نتایج آزمایش ها راهنمای اصلی در مسیر درمان هستند.

9- عوارض احتمالی کبد چرب در صورت بی توجهی به درمان

اگر کبد چرب به موقع تشخیص داده نگردد یا درمان نگردد، ممکن است به عوارضی جدی و گاه غیرقابل برگشت منجر گردد. یکی از نخستین مراحل پیشرفته بیماری، التهاب کبد یا NASH (Non-Alcoholic Steatohepatitis) است. در این مرحله، علاوه بر چربی، التهاب نیز در بافت کبد ظاهر می گردد که به تخریب سلول های کبدی می انجامد. ادامه این شرایط می تواند به فیبروز (سفت شدن بافت کبد) و در نهایت سیروز منتهی گردد. در سیروز، ساختار کبد به طور کلی تغییر می نماید و عملکرد آن مختل می گردد. خون رسانی به کبد با مشکل روبرو می گردد و احتمال خونریزی گوارشی و تورم شکم افزایش می یابد. یکی دیگر از عوارض، افزایش احتمال بروز سرطان کبد (Hepatocellular Carcinoma) در مراحل پیشرفته است. بعلاوه افراد با کبد چرب کنترل نشده، بیشتر در معرض ابتلا به بیماری های قلبی و سکته قرار دارند. بنابراین کبد چرب تنها یک بیماری کبدی نیست، بلکه تهدیدی جدی برای سلامت کل بدن است.

10- باورهای اشتباه رایج درباره کبد چرب و تصحیح آن ها

یکی از رایج ترین باورهای نادرست این است که کبد چرب فقط مخصوص افراد چاق است، در حالی که افراد لاغر هم ممکن است به آن مبتلا شوند. برخی تصور می نمایند چون درد یا علامتی ندارند، پس مشکل جدی ای در کار نیست. گروهی دیگر فکر می نمایند مصرف داروهای گیاهی یا پاک سازی های خانگی بدون نظر پزشک می تواند درمان قطعی باشد. باور غلط دیگر این است که کبد چرب همواره رو به بدتر شدن می رود، در حالی که با سبک زندگی صحیح، برگشت پذیر است. برخی افراد فکر می نمایند تنها مصرف الکل باعث چرب شدن کبد می گردد، اما عوامل متعددی مانند تغذیه نادرست و کم تحرکی هم نقش دارند. حتی برخی پزشکان عمومی نیز به اشتباه فقط بر اساس یک سونوگرافی ساده بدون آزمایش خون تشخیص قطعی می دهند. همه این تصورات نادرست می توانند روند درمان را به تاخیر بیندازند یا بیماران را دلسرد نمایند. آگاهی صحیح، اولین گام برای تصمیم گیری درست در خصوص سلامت کبد است. مبارزه با باورهای غلط، بخشی از درمان واقعی کبد چرب است.